Dünya edebiyatı sıralamasında Rus yazarlarının rolü ve eserlerindeki derinlik
Dünya edebiyatı pek çok önemli yazar çıkarttı. Hepsini buraya yazarsak sabırlı okurları bile bezdiririz. O yüzden edebiyatta bir sırlama yapacak olursak listenin başına Rus yazarları koymamız gerekiyor. Bu elbette sübjektif bir sıralama; keza Rus edebiyatını pek seven biriyim.
Tolstoy, Dostoyevski, Puşkin, İvan Turgenyev, Çehov, İvan Gonçarov, Gogol... Gerisi siz ekleyin... Dünya edebiyatı sayısız önemli yazar çıkarttı. Buna Türk yazarlar da dahil. Nitekim Türk edebiyatında da hatırı sayılır eser yazıldı ve yazılmaya devam ediliyor.
Bir arkadaş ortamında konu edebiyat ve kitaplardan açılınca bana en çok hangi ülkenin edebiyatını seviyorsun sorusunu sordular. Ben de hiç düşünmeden şu cevabı verdiğimi hatırlıyorum; "Dünyaya edebiyatı öğreten Ruslardır, o yüzden Rus yazarların bendeki yeri farklıdır."
Yazının tanıtım girişinde de belirttiğim gibi bu öznel bir yorumdur, başka edebiyatseverler için farklılık kazanabilir; saygım var, tartışmaya da hazırım. Yazıyı okuma zahmetinde bulunanların yorum kısmına da değerli yorumlarını elbette bekliyorum.
Fransız, İngiliz, Güney Amerika, Latin Amerika ve Türk edebiyatındaki değişkenlik ve konu itibariyle ,işlenen konular o ülkelerin yaşadığı toplumsal, ekonomik ve kültürel başkalaşımdan ileri gelmektedir. Neden Rus edebiyatı? sorununa geleceğim ama önce İngiliz edebiyatının dünya yerindeki konumuna bakalım; ya da Fransa...
Sırayla gidelim...
İHTİLALER VE DEVRİMLER ÇAĞI
Bilindiği üzere İngiltere'de Büyük Sanayi devrimi yaşandı. Her devrimde olduğu gibi bu devrim de dünyayı derinden sarstı. Kol gücüyle yapılan işlerde azalma olmakla birlikte artık işler makinelerle yapılmaya başlandı. Yaşanan Sanayi Devrimi ile birlikte İngiltere'de romanların, öykülerin de ana omurgasını oluşturdu. Klasik çağ edebiyatında ise Victorya Dönemi var. Fransa'da ise bütün dünyayı kasıp kavuran 1789 Fransız ihtilali oldu.
Victor Hugo, Balzac, Stendhal ve nice yazarlar en nitelikli eserlerini bu dönemde verdi. Yaşanan büyük ihtilal ülkelerde domino etkisi yarattı. Latin ve Güney Amerika ülkelerinde ise ABD destekli darbelerin yarattığı yıkımlarla birlikte, öğrencilerin, halkın başkaldırması var. Şili'de kanlı biçimde devrilen sosyalist devlet başkanı Salvador Allende'yi örnek verebiliriz. Demem o ki; bu iki bölgenin edebiyatını yoksulluk, isyanlar oluşturdu.
Türk edebiyatını da belli evrelere ayırabiliriz. İlki Halk, sonra Divan, Tanzimat, Fecri Ati, Servet-ü Fünun, Milli Edebiyat, Cumhuriyet dönemi edebiyatı ve günümüzdeki edebiyatı sayabiliriz. Yazarlarımızı dünya piyasasına ne yazık ki fazla tanıtamadık; bu bizim ayıbımız olsun. Ama şiirde şairlerimizin kitapları pek çok dile çevrildi. Nazım Hikmet'i bilmeyen, tanımayan biri var mıdır?
ÇAR DÖNEMİ EDEBİYATI
Şimdi gelelim Rus edebiyatına...
Yine bilindiği gibi Dostoyevki, Tolstoy gibi dev yazarlar en nitelikli eserlerini Çar döneminde verdiler. Şimdi soruyorum: Dünya edebiyatı bir Dostoyevski ya da Tolstoy çıkartabildi mi? Haksızlık etmeyelim, yukarıda saydığım yazarların hakkını da vermiş olalım ama edebiyatı dünyaya Ruslar öğretti. Kesin bir yargı olmamakla birlikte tartışmaya da açıktır.
Rus yazarların çoğu realisttir. Hiçbir zaman Çar'dan korkmadılar. Nitekin Dostoyevski'yi ele alalım. Görüşleri ve yazdığı kitaplardan dolayı Sibirya'ya sürgün gitti; yetmedi idama mahkum oldu.
HANGİ YAZARDAN ETKİLENDİNİZ SORUSU
Dostoyevski, on anda kurtuldu ama düşüncelerinden de ödün vermedi hiçbir zaman. Tolstoy ise yazdığı Diriliş romanı nedeniyle kilise tarafından aforoz edildi. İvan Turgenyev'in yazdığı Babalar ve Oğullar romanı, Gogol'un Ölü Canlar'ını, İvan Gonçarov'un Oblomov'unu kaçımız okudu?
1917'de Çar devrilince ( saydığım yazarlar o zaman kadar çoktan ölmüşlerdi) Bu sefer de yeni yeni yazarlar devrimi anlatan eserler yazdılar. Rus yazarlarındaki derinlik, toplumsal tahlilleri okuyunca görüşümde sabit kalmaya devam ettim.
Dünyada Savaş ve Barış, Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler romanlarında derinlik başka hangi kitaplarda var? Dünya klasiklerini tabiri caize yalayıp tutan biri olarak söylüyorum bunu. Herhangi bir yazarın verdiği söyleşilerde "Hangi yazardan etkilendiniz"? sorusunun cevabına bakın ne demek istediğimi anlayacaksınız.
Düşünce dünyamızı zenginleştiren, duygularımıza tercüman olan bütün ustalara bin selam olsun...
İyi ki yazdılar...
ergul.tosun@ensonhaber.com