Ümit Yenişehirli yazdı: "En Güzel Bacak Yarışması"yla başlamıştık

“En Güzel Bacak Yarışması”yla başlamıştık

Ümit Yenişehirli

“Miss Turkey 2024” güzellik yarışmasının yankıları sürüyor. Yarışmanın birincisi İdil Bilgen ve jüriye yönelik eleştiriler, “hak edilmemiş bir birincilik” yorumlarında yoğunlaşıyor. Güzellik yarışmalarının tarihinde de tartışmalar hep ola geldi.

Bu tartışmalar; yarışmalara temelden karşı çıkan cinsiyetçilik ve tek tip güzellik dayatması gibi eleştirilerden arka taraflarda dönen kulis oyunlarına, siyahîlere yönelik ırkçı tutumlardan mayo ve bikini yasaklarına kadar uzanan bir çeşitlilik gösteriyor.

Türkiye’nin güzellik yarışmaları mazisi de daha ilk örneklerinden itibaren görüş farklılıklarının konusu olmuştu.

ESKİ ÇAĞLARIN “ÇILGIN EĞLENCELİ” YARIŞMALARI

Sadece Allah vergisi fiziki özelliklerden dolayı “güzel” sayılanlara yönelik ilgi, taltif, eski çağlarda da vardı.

Antik toplumlarda “güzel” bulunan kadınlar, birçok ayrıcalık elde ediyor, maddî kazanç sağlıyordu.

Dişi tanrıların aşk ve cinselliği temsil ettiğine inanan paganlar, onları onurlandırmak için güzel kadınların ön planda olduğu, müzik ve dansın kullanıldığı festivaller, tapım törenleri düzenlerlerdi. Ortamdaki “coşku” ilerleyen saatlerde müzik, dans, içki ve afrodizyak otların etkisiyle giderek artardı. Festival, “en güzellerin” tanrıçalara tazimiyle sona ererdi. “En güzeller”; devlet yöneticileri, rahipler ve zengin kesimlerden gelen birçok hediyenin sahibi olurdu. Aynı dönemlerde “yakışıklı” erkekler de toplumda itibar görüyordu. Antik Yunan ve Roma’daki heykellerde, insan figürlerinin “çok güzel ve yakışıklı” yapılmasına özel bir önem veriliyordu.

SİYAHÎLERİN YARIŞMASI YASAKTI, PAPA BİKİNİYE KIZMIŞTI

Yine, orta çağ Avrupa’sındaki tarım şenliklerinde genç kızlar, güzellikleriyle yarışırlardı. Bu yarışmaların günümüzdekilere benzer ilk örneği ise 5000 frank ödülle 1888 yılında Belçika'da yapılmıştı. 1921 yılında ABD’de düzenlenen “Miss America” ise günümüz yarışmalarının prototipi olacaktı. Bu yarışmayı, Washington DC’den 16 yaşındaki Margaret Gorman kazanmış, 100 dolar da ödül almıştı.

Güzellik yarışmaları sık sık yasaklarla da anılmıştı. ABD’deki yarışmalara – tabiî Avrupa’dakilere de – siyahîlerin katılımı, yaklaşık 40 yıl boyunca yasaktı. Yasak o kadar yaygın ve katıydı ki, siyahîler organize olup, 1968 yılında “Miss Black America” güzellik yarışmasını düzenlemişlerdi.

Organizasyonlardaki bir diğer tartışma konusu da “giysi” kaynaklıydı. İlk yıllarda normal elbiselerle düzenlenen yarışmalarda, 1930’lardan itibaren mayo yaygınlaşmaya başlamış, bu da tartışmalara yol açmıştı.

Buna rağmen, 1946 yılında organizasyon komitesi, daha da ileri giderek yarışmacılara bikiniyle yarıştırmıştı. 1951’de İsveçli Kiki Hakansson’un bikiniyle birinci olması üzerine, birçok ülke yarışmacısını geri çekme kararı almış, Papa XII. Pius da bikiniyle toplum karşısına çıkmanın büyük bir günah olduğunu söylemiş, ardından, başını İtalyan Katoliklerin çektiği günlerce süren protestolardan dolayı bikini kararından vazgeçilmişti.

Bikini, bir daha ancak 1990’larda gündeme gelebilmiş, tartışma ve eylemler de tekrar başlamıştı. 1996’da Hindistan’da, 2003’te Afganistan’da, 2013’te Endonezya’da, yarışmalardaki bikini kararlarına karşı günlerce süren gösteriler düzenlenmiş, olaylarda çok sayıda protestocu hayatını kaybetmişti.

BİZDEKİ YARIŞMALAR “BACAK GÜZELİ”YLE BAŞLADI

Osmanlı devrinde doğal olarak akıldan bile geçmeyen güzellik yarışmaları, Cumhuriyet devrinde ise daha ilk yıllarda gündeme gelmişti. Modernleşme çabaları çerçevesinde, güzellik yarışmaları da basın tarafından idealize edilerek haberleştiriliyordu. Nihayet 1925 yılında “Güzel Bacak” yarışması düzenlenmişti. Ne var ki, basının bütün teşvik edici yayınlarına rağmen yarışmaya sadece dört kadın katılmıştı. Birinciliği, Amerikan Koleji’nde okuyan Enise isimli bir öğrenci kazanmıştı.

Cumhuriyet gazetesinde, katılımın düşük olmasıyla ilgili olarak yayınlanan bir yazıda, “Bu durum, İstanbul’da güzel bacak ve baldırların az olmasından değil kadınların yarışmaya katılmaya cesaret edememesinden kaynaklanmaktadır.” denilmişti. Yarışmayla ilgili olarak, Darülfünun (İstanbul Üniversitesi) hocalarından bazıları, toplumun ahlâkını bozduğu gerekçesiyle bu organizasyonları eleştirmişlerse de dönemin gazetelerinin ezici çoğunluğu hocalara karşı sert tepki göstermişti.

“HAREMİN ÖRTÜLÜ KADINLARI”DAN “İSTANBUL KRALİÇESİ”NE

Türkiye’de ilk güzellik yarışmasının 1929 yılında düzenlendiği yaygın olarak dile getirilse de aslında 1928 yılında “İstanbul Kraliçesi” adı altında tuhaf bir yarışma yapılmıştı. ABD’de yayınlanan The Evening Star gazetesi, yarışmayı alaycı bir dille haberleştirmişti. Haberde, “Türkler, eski imparatorluk hareminin örtülü kadınlarını, tuhaf bir taç giyme töreninde seyrettiler” denilmişti.

1929’daki Türkiye Güzeli yarışmasında ise Feriha Tevfik birinci seçilmişti. Yarışmalar 1930 ve 1931 yıllarında da devam etmişti. 1931’deki Dünya Güzellik Yarışması’nda, Türkiye Güzeli dünya dördüncüsü olmuştu. Bir sonraki yıl ise Keriman Halis, önce Türkiye Güzeli, ardından da Belçika’da Dünya Güzellik Kraliçesi seçilmişti. Keriman Halis, 31 Temmuz 1932’de, 28 ülkenin temsilcilerinden oluşan jürinin 25’inin oyunu almıştı. 1932 yılındaki Türkiye Güzellik Yarışması ise şike iddialarıyla gündem olmuştu. Bunun üzerine yarışmalar, 1933’den 1950’ye kadar yapılmamıştı.

Bu arada, Dünya Güzellik Kraliçesi Keriman Halis’in çeşitli ülkelere yaptığı geziler içinde, Mısır’a gerçekleştirdiği gezi tam bir skandala dönüşmüştü. Babası Halis Bey ile Mısır’a giden ve burada üç ay kalan Kerime Halis’in katıldığı etkinliklerden para aldığı iddialarının, başta Mısır’ın en büyük gazetesi El Ahram olmak üzere ülke basınında yer alması, iki ülke arasında neredeyse diplomatik krize yol açacaktı. Türkiye’deki bazı gazetelerin de Mısır basınını kaynak göstererek haberleri kullanması, tartışmaları ülke içine de taşımıştı.

- Dr. Özlem Kılınççeker, “Türkiye’nin İlk Dünya Güzeli Keriman Halis’in Mısır Gezisi ve Yankıları”, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, Haziran 2023

- Dr. Mehmet Gündüz, “Atatürk Döneminde Toplumu Dönüştürmenin Aracı Olarak Cumhuriyet Gazetesinin Düzenlediği Güzellik Yarışmaları”, Marmara Üniversitesi Türkiye İletişim Araştırmaları Dergisi, Sayı 41, 2022

- John M. Cunningham, “Miss America” Maddesi, Britannica Ansiklopedisi