Vakanüvis, ay-yıldızlı yabancı takımları ele aldı

Ay-yıdızlı yabancı takımlar

Vakanüvis

Tarihte, Osmanlı İmparatorluğu ile Birleşik Krallık arasında pek çok münasebet vardı. Bunların arasında bir alandaki temas vardı ki, hepsinden farklıydı. Modern zamanların bir oyunu olan futbol alanında, Osmanlı’nın İngiltere’yle ilginç bir futbol hikayesi yaşanmıştı. Üstelik, bu hikâyenin bir benzeri de yine aynı coğrafyada, İrlanda’da da kayıtlara geçmişti.

İNGİLTERE’YLE DİPLOMATİK İLİŞKİLER GELİŞMEYE BAŞLAYINCA…

Osmanlı İmparatorluğu’ndaki modernleşme hareketleri kapsamında, 3 Kasım 1839’da Tanzimat Fermanı ilan edilmişti. Fermanla da Batılı ülkeler ve özellikle de İngiltere’yle ilişkiler yakınlaşmaya başlamıştı. Sultan Abdülmecid, daha önce padişahların yapmadığı bir uygulamayı başlatarak yabancı elçilerle birebir görüşmeye başlamıştı. Bunlar içinde İngiltere elçisinin durumu ise bambaşkaydı. Elçi Stratford Canning, randevu almadan padişahla görüşebilen tek diplomattı. Bu elçinin padişah nezdindeki nüfuzu o kadar fazlaydı ki, diplomatlar tarafından kendisine “taçsız sultan” lakabı takılmıştı. Yine bu dönemde (1840) ilk özel gazete Ceride-i Havadis yayınlanmaya başlamıştı. İngiliz asıllı William Churchill’in çıkardığı Ceride-i Havadis gazetesi, hükümet tarafından da desteklenmişti. İşte bu yakın temasların neticesinde Padişah Abdülmecid, İngiliz taraftarı Sadrazam Mustafa Reşid Paşa’nın da etkisiyle İngiltere’ye eğitim için gençler göndermiş, Osmanlı donanmasından bazı gemiler de bu ülkeye dostluk ve eğitim ziyaretlerinde bulunmuşlardı.

OSMANLI BAHRİYELİLERİ PORTSMOUTH LİMANINDA

Osmanlı bahriyelileri 1850 yılında, Mirat-ı Zafer ve Çerâğ-ı Bahrî isimli iki fırkateynle seyrü sefer ve topçuluk alanında eğitim almak üzere İngiltere’nin güneydoğusunda yer alan Londra ile bağlantılı önemli bir liman şehri olan Portsmouth’a gelmişlerdi. Osmanlı subay ve askerleri şehirde büyük ilgi görmüştü. Halk, rıhtıma demirleyen gemileri ziyarete geliyor, Osmanlı denizcileri de onlara nazik davranıyor, ikramda bulunuyordu. Önce iki fırkateyn uzunca bir süre şehirde kalıp, ardından değişik vesilelerle başka Osmanlılar da buraya geldikçe yerli halkta bir Osmanlı aşinalığı ve muhabbeti başlamıştı. İstanbul’dan getirilen hediyelikler ve şehirdeki çeşitli kültürel faaliyetlerin etkisiyle de Osmanlı Türk dünyasından motifler, semboller İngilizler tarafından da bilinir hale gelmişti.

YENİ KURULAN FUTBOL KULÜBÜ AY YILDIZI AMBLEMİNE KOYDU

Bu yıllarda şehirde kolera salgını görülmüş, Osmanlılar arkadaşları arasından da koleraya kurban vermelerine rağmen şehirde tedaviye muhtaç olan İngilizlerin de yardımına koşmuşlardı. İstanbul’dan gelen yabancı bahriyelilerin sergilediği bu insanî tutum da Portsmouth halkında Osmanlılara karşı bir teveccühe yol açmıştı. Kolera salgınında 26 Osmanlı bahriyelisi şehit olmuştu. Onlar için “Haslar Askeri Hastanesi”nde bir bölüm ayrılmış, mezar taşlarına ay-yıldız nakşedilmiş, ayrıca “her nefis ölümü tadacaktır” (Ankebût Suresi, Âyet 57) yazılmıştı. 1902 yılında ise buradaki Osmanlı naaşları “Clayhall Bahriye Mezarlığı”na taşınmıştı. İşte, 1898 yılında kurulan şehrin futbol takımı Portsmouth Futbol Kulübü, böylesi bir tarihsel, kültürel ve toplumsal birikim neticesinde logo ve formalarına ay-yıldızı koymuştu. Bu şehitlik, 1985 yılında, merhum Turgut Özal’ın Başbakanlığı döneminde restore edilmişti. Portsmouth liman şehrindeki bu ilginç hikâyenin birçok detayı Mirat-ı Zafer fırkateyninin kumandanı olan Mustafa Bey’in seyir defterine aldığı notlarda da yer almıştı. Portsmouth FC, uzun yıllar İngiltere Birinci Ligi'nde mücadele etmiş, 2009-10 sezonunda ise bulunduğu Premier Lig’ten düşmüştü.

OSMANLI, KITLIK YAŞAYAN İRLANDALILARA YARDIMA KOŞTU

Ay-yıldız sembolü kullanan bir başka ülke de İrlanda olmuş ve yine bir futbol takımı formalarına ay-yıldız nakşettirmişti. İrlanda ile ilişkilerimizin yakınlaşması ise bir felaket vesilesiyle olmuştu. 1847’de İngilizlerin adaya uyguladığı ambargo nedeniyle İrlanda’da büyük bir kıtlık ve salgın hastalık baş göstermişti. “Patates Kıtlığı” da denilen bu kırım, 1845 yılından 1852 yılına kadar devam etmiş, yaklaşık bir milyon kişiyi ölüm, hastalanma ve göçle etkisi altına almıştı.

İnsanî yardım refleksi imparatorluğun zor zamanlarında bile devam eden Osmanlı yönetimi ise bu drama kayıtsız kalmamış, Padişah Abdülmecid 1847 yılında İrlanda için yardım kararı almıştı. Başlangıçta beş bin pound gönderilmek istenmişse de İngiliz yetkililer, Kraliçe Victoria’nın bile iki bin pound yardımda bulunduğunu gerekçe göstererek miktarın düşürülmesini istemişlerdi. Bunun üzerine Abdülmecid, yardımı bin poundda indirmiş, buğday yüklü üç gemiyle de aradaki farkı kapatmıştı. Gemiler Drogheda Limanı’na yüklerini boşaltmışlardı.

Dünya tarihinin sayılı insanlık dramlarından birisi olan İrlanda Kıtlığı sırasında Osmanlıların sergilediği bu âlicenap tutum, bölge halkının hayranlığını kazanmıştı. Osmanlıların bu büyük desteğine yıllar sonra bir jestle karşılık vermek isteyen yöneticiler, önce kasabanın ambleminde, sonra da 1919’da kurulan futbol takımlarından biri olan Drogheda United’ın armasında ay-yıldızı kullanmışlardı. Amblemin hikâyesi böyle olmakla birlikte kimi fanatik İrlandalı tarihçiler karşı tezler ortaya koymuşlardı. Bu tezlere göre, İngiltere Kralı II. William (ö. 1100)  krallık ambleminde ay-yıldıza yer vermişti.

Osmanlı etkisini yok saymaya çalışan bu görüşlere rağmen İrlanda Cumhurbaşkanı Mary McAleese, 2010 yılındaki Türkiye ziyareti sırasında bu anekdotu teşekkürleriyle aktarmış ancak ülkesinde yükselen tepkiler üzerine İrlanda’ya döndüğünde sözcüsü vasıtasıyla sözlerinden geri adım atmak zorunda kalmıştı. İrlandalı tanınmış yerel tarihçi Brendan Matthews ise Drogheda Belediyesi ve futbol takımında hilal ve yıldızın sembol olarak kabul edilmesiyle Osmanlı yardım gemilerinin geldiği zamanın mükemmel bir şekilde eşleştiği görüşünü savunarak, amblemdeki ay-yıldızın kökeninin Osmanlı yardımlarına dayandığını vurgulamıştı.

- Yrd. Doç. Dr. Muhsin Kadıoğlu, “İrlanda Kasabası Drogheda’nın ‘Ay-Yıldız’ Sembolünün Kökenleri”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Eylül - Ekim 2017

- TDV İslam Ansiklopedisi, Abdülmecid Maddesi