Afife Jale… Türk Tiyatro Tarihi’ne adını altın harflerle kazıyan ilk Türk Müslüman kadın ve evet, acı dolu bir yaşamın ardından gencecik yaşta ayrılmış dünyadan. Yine de “Beni acıyarak değil, düşünerek severek, kucaklayarak hatırlayın. Tiyatro varsa ben varım!” diyerek belirlemiş hayattaki yerini.
Herkesin doğru kendine doğru! Belki de okuduğunuzda ona kızacak çok yer bulacaksınız; ama önce insanın iç sesi, sonra da yaşadığı dönem ne çok şeyi etkiliyor. Kim bilir belki “Ben olsam…” diyeceksiniz pek çok yerde.
Bugün kendi yolunu kendi çizen, yok olacaksa da bir köşeye çekilmesini bilen Afife Jale’nin ölüm yıl dönümü. İlklerin yeri hepimizin hayatında olduğu gibi toplumda da özel elbette ve tartışmasız Onun yeri de çok özel.
O halde ruhun şad olsun, Afife Jale…
Çocukluğu ve eğitim hayatı
Afife, İstanbul Kadıköy’de, 1902’de, Methiye Hanım ve Hidayet Bey’in üç çocuğundan biri olarak dünyaya geldi. Orta halli bir ailenin çocuğuydu. Doktor Sait Paşa’nın da torunuydu. Kardeşleri Behiye ve Salah’tan ayrı bir çocuktu Afife; kendi başına buyruk, hayalleri peşinde koşmaya çok erken başlayacaktı.
Afife’nin çocukluk hayallerini hep tiyatro süsledi. İstanbul Kız Sanayi Mektebi’nde eğitim görüyordu; ancak aklı yine tiyatrodaydı. Ancak Türk ve Müslüman kadınların sahneye çıkması yasaktı. İşte tam da böyle bir zaman diliminde 10 Kasım 1918’de, Darülbedayi’nin tiyatro kursları için açtığı sınava girdi.
Yasak hala devam ediyordu. Ancak Darülbedayi, Müslüman kadınların sadece kadınlara özel gösterilerde yer alacağı gerekçesiyle açmıştı bu sınavı. Elbette hayallerinde tiyatro sahnelerinden inmeyen Afife, bu sınavı kazandı. Darülbedayi’ye kabul edilen 5 Müslüman kadından biriydi…
Her şey hayallerine ulaşmak için
Afife, sınavı geçen diğer kız arkadaşıyla beraber stajyer kadrosuna alınmıştı. Ancak bir süre sonra arkadaşlarından üçü, nasıl olsa hiçbir zaman sahneye çıkmasına izin verilmeyeceği gerçeği düşüncesine daha fazla dayanamadılar ve kursu bıraktılar.
Geride Afife ve Refika kalmıştı. Refika, suflör; Afife de mülazim artistlik (stajyer oyuncu) kadrosunda devam etti. 1920’ye kadar oyunların provasına katıldı, ancak hiç sahneye çıkamadı.
Daha yeni başlamıştı. Amacına kolay ulaşamayacağını biliyordu. Nasıl kolay olsundu ki? Daha önce hiçbir Müslüman kadını sahnede izlememişti. Ama yine de inanıyordu. Bir gün o sahneye çıkacaktı…
Afife Jale’nin doğuşu
Afife, sabırla o anın, kendisine bahşedileceği günü bekliyordu…
Hüseyin Suat, “Yamalar” adlı oyunu sahneye koymuştu ve “Emel” karakterini Eliza Binemeciyan adlı bir yabancı oyuncu oynuyordu. Oyunun 13 Nisan 1919’da Kadıköy’deki Apollon Sineması’nda ilk gösteriminin yapılması bekleniyordu. Sonra bir gün Eliza’nın Paris’e gitmesi gerekti ve onun yerini dolduracak bir kadın oyuncu arayışına düşüldü. Bir sınav düzenlediler; sonsuz arzusu ve yeteneğiyle bu sınavı kazanan kişi elbette Afife idi.
Jale takma adını kullanarak ilk kez sahnedeydi Afife; göz dolduruyordu. Performansının ardından insanlar neredeyse avurtları çatlayıncaya kadar alkışladılar onu. Gerçek bir sanatçı olmak için ilk adımını atmıştı. Başarmıştı Afife. Tarihe geçecekti; Afife, sahneye çıkan ilk Müslüman Türk kadınıydı. Artık Afife Jale olarak tanınacaktı…
Afife, bu geceyi, altı yıl sonra Refik Ahmet Sevengil’e şöyle anlatacaktı: “Hayatımda mesut olduğum ilk gece… Sanatın ruhuma verdiği güzel sarhoşluk içindeyim. O piyeste (Yamalar) güzel bir sahne vardır; ağlama sahnesi… Orada taşkın bir saadetle gerçekten ağladım… Alkış, alkış, alkış… Perde kapandı; açıldı, bana çiçekler getirdiler. Perde tekrar kapandı. Muharrir (Hüseyin Suat Bey) kuliste bekliyormuş; ben çıkarken durdu, alnımdan öptü: ‘Bizim sahnemize bir sanat fedaisi lazımdı; sen işte o fedaisin’ dedi.
Kaçmak ve kovalanmak arasında bir yerde
Ancak bu sancılı bir sürecin başlangıcı da demekti aynı zamanda. Şimdi yeni bir ritüeli vardı Afife’nin; kaçmak ve kovalanmak…
Ertesi hafta Şehir Tiyatrosu ilk kez polis tarafından basıldığında Afife “Tatlı Sır” oyunundaki rolü için sahnedeydi. Polisleri çok erken fark eden Ermeni bir oyuncu, Kınar Hanım, onu aldı ve bahçeye doğru kaçırdı. Bu ilk seferdi ve kurtulmuştu. Ancak belli ki son olmayacaktı. Bu baskınlar devam etti.
Tiyatro bir kez daha basıldığında Afife bu kez “Odalık” adlı oyununu sahneliyordu. Çok mutluydu. Ancak dönemin şartlarının gerekliliğine ters düşen bir mutluluktu onunki. Bu kez de makine odasına kaçırılarak kurtarıldı Afife.
Ancak bu işin peşi bırakılmadı. Dahiliye Nezareti (İçişleri Bakanlığı) devreye girmişti. Art arda düzenlenen ilk baskınlardan kurtulsa da, Afife, son baskında yakalandı. Babası da bu süreçte kızını kendini düşürdüğü durum sebebiyle evlatlıktan reddetti. Onun “kötü kadın” olduğunu düşünüyordu. Dönemin kültürel şartlarına bakılırsa, aslında tam da Afife’nin beklediği gibi davranıyordu herkes. Zaten ona destek vermeyen babası da onu şimdi tamamen terk etmişti işte.
Afife zor günlerin onu beklediğini bilse de üzülmüştü. Bu üzüntülü günlerin en elim hediyesi şiddetli baş ağrılarıydı…
Darülbedayi’den ayrıldı
27 Şubat 1921’de, Dahiliye Nezareti’nin bir buyruğu ile belediye, Darülbedayi’nin yönetim kuruluna 204 sayılı bildiriyi gönderi: “Müslüman kadınlar kesinlikle sahneye çıkmayacak”.
Bu bildiri sonunda Afife’nin ücretli görevine son verildi. Ne parası ne de kalacak yeri vardı ve gözü hala tiyatrodaydı. İçinde bulunduğu durumun ayırdına bile varamıyordu. Sanki kanının akmasını sağlayan, ona iyi gelen tek şey sahnede olmaktı ve ne yapıp edip bunun bir yolunu bulmalıydı.
Türk kadınlarına sahneye çıkma izni
Yaşadığı sıkıntılar onu çıkmaza soktukça baş ağrısı da giderek artıyordu. Doktoru morfinle tedaviyi uygun gördü ve Afife tedaviye başladı. Ancak bir süre sonra morfin onu ele geçirmişti; Afife, artık bir bağımlıydı.
Birkaç yıl sonra Burhanettin Tepsi Kumpanyası ile Anadolu’da sahneye çıktı. Ardından Fikret Şadi’nin Milli Sahnesi’yle birçok şehirde temsiller verdi.
Ancak hala özgür değildi tabii. 1923’te Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle değişenler arasında Türk kadınlarının sahneye çıkma yasağının ortadan kaldırılışı yazıyordu. Artık özgürdü Afife. Çekinmeden, korkmadan hep tiyatro yapabilirdi.
Ama bir yandan morfin bağımlılığı da devam ediyordu. Afife’nin sağlığı giderek bozuldu ve bu durum, onu en sevdiği şeyden uzaklara itmeye yetmişti. Bu bir savaşın hazin sonu gibiydi…
Afife, Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’nde tedaviye alındı.
Büyük aşk – ilk karşılama
Afife, 1928’de, Selahattin Pınar ile “bir bahar akşamı”, Kadıköy Kuşdili Çayırı’ndaki Hafız Burhan konserinde karşılaştı. Selahattin Pınar, Hafız Burhan’a tamburuyla eşlik ediyordu.
İkisi de henüz 25’inde gencecik insanlardı ve ilk görüşte aşk sözcüğünün tam karşılığını yaşıyorlardı. Birbirlerine şöyle bir baktılar, “Daha önceleri neredeydiniz?” dediler ve evlenmeye karar verdiler.
1929’da evlendiler. Ancak bu evlilik, Afife’nin morfin bağımlılığı yüzünden 1935’te bitecekti.
Evlilik süreci
Oysa her şey çok güzel başlamıştı. İkisi de karşısındakine baktığında, kendi yansımasını görüyordu. Öyle ki, ikisinin de gençliği acı ile kaplıydı. Evlenince içlerinde kalan ne varsa, hayatları boyunca boyunlarına astıkları halkaya işlenmişçesine yanlarından ayırmadıkları ne varsa işte, birlikte yapmaya başladılar. Mutlu olmanın bir yolunu arıyorlardı. Bir süre başardılar da aslında.
Kocası ona en güzel bestelerini çalar, Afife de gözlerinin içine bakarak dinlerdi. Ama sonra yeryüzünde, onun hayatında tiyatronun boşluğunu dolduracak hiçbir sevginin olmadığını fark etti. Daha önce tedavi amaçlı kullandığı morfine dönmek tek çare gibi gelmişti ya da aslında belki eski bağımlılığı çok da eski değildi. Kocası, onun, bir gün uykuya çekildiği odasının anahtar deliğinden bakarken, damarına morfin enjekte ettiğini gördü. Hissedebildiği tek duygu merhamet olmuştu. Şimdi var gücüyle sevdiği kadını hayata döndürmek için savaşmalıydı.
Selahattin Pınar, Afife için verdiği savaşta kendini birden morfinin tuzağına düşecekken buldu. Afife, bunu sevdiği adama yapamazdı ve ona: “Terk et beni!” diye yalvardı. “Yoksa sen de mahvolacaksın, bırak beni gideyim!” diyordu. Ama kocası onu bırakıp gidemiyordu. Bu sancılı süreç bir 6 ay daha devam etti. Sonra sevdiceği, canının içi Afife’sini canından bir parçayı bırakırcasına bıraktı. Çözüm olur zannetmişti Afife. Oysa bu ikisi için de yavaş yavaş ölüm demekti…
Afife, kimsesiz kalmış, parklarda yatıp kalkar olmuştu. Karnını ise, aş evlerinde doyuruyordu. Bu sırada da kocası en acıklı şarkılarını yazıyordu Afife’sinin ardından. “Nereden Sevdim O Zalim Kadını”, “Anladım Sevmeyeceksin Beni Seni Nazlı Çiçek” gibi şarkılar hep Afife’den sonra kalbini dağlayan sonsuz acı ile yazılmıştı. Afife ise, bir yerlerde taş plaklardan duyduğu bu şarkılara sadece gözyaşlarını akıtabiliyordu…
Afife Jale öldü
Afife, uyuşturucunun pençesinden kurtulamıyordu. Son yıllarında Darülbedayi’den arkadaşlarının yardımıyla Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi’ne yatırıldı. Artık neredeyse bir deri bir kemik kalmıştı.
24 Temmuz 1941’de, hastanenin morfinmanlar bölümünde, hayata gözlerini kapadı. Henüz 39 yaşındaydı. Yalnızdı, kimsesizdi ve bu gerçekten onun seçtiği miydi?
Cenazesi Kazlıçeşme Kabristanı’na kaldırıldı. Çok az insan katılmıştı. Eşi de Afife’nin ölümünün ardından kendini iyice paralar oldu. Besteleri daha da hicran yüklenmişti…
Afife Jale’nin ardından
Belki yalnız öldü; cenazesine çok az insan katıldı. Ama sonra yıl 90’ları bulduğunda, onun anısını yaşatacak güzel adımlar da atıldı. Onun sahneye çıkmış ilk kadın olduğu gerçeği öylece tiyatronun göğsünde asılı duruyordu sonuçta.
1987’de ilk kez hayatını konu alan Afife Jale çekildi. 2008’de ise, Kilit adlı filmde yer edecekti hayatı.
1997’de, Yapı Kredi tarafından Afife Tiyatro Ödülleri verilmeye başlandı.
Selahattin Pınar ile aşkları, 2003 yapımı Yüzyıl Aşkları: Afife ve Selahattin adlı belgeselde anlatıldı.
Ayrıca 2016’da, 20. Afife Tiyatro Ödülleri töreninde, bugüne dek Muhsin Ertuğrul Özel Ödülü ve Yılın En Başarılı Kadın Oyuncusu Ödülleri’ni almış 20 oyuncu, Afife Jale olarak poz verdi. Bu projeye Afife Jale’ye Saygı adı verildi.
Yaşadığı acı yüklü hayatın içinde, tutkularından vazgeçmeyen, ama doğru ama yanlış geçtiği her yolun sorumluluğunu alan bir Afife Jale geçti bu dünyadan…
İyi ki…
Not: Biyografisini okumak istediğiniz kişileri lütfen bizimle paylaşın.
Instagram: biyografivekitap
Daha Fazla Yorum Yükle
0 Yorum Yapılmış