Türkiye demokrasisinin 100 yılı

Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 100 yıl önce bugün, 29 Ekim 1923'te Cumhuriyet yönetimini ilan etti.

Zor ve çetin yolları aşarak kurulan Cumhuriyet’in bugün 100’üncü yılı. Böylelikle Türkiye Cumhuriyeti, bugün bir asrı devirdi.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet'e ilişkin düşüncelerini yakın çevresine ilk defa, "Cumhuriyet" kelimesini de telaffuz ederek, 20 Temmuz 1919 tarihinde Erzurum'da açıkladı.

Cumhuriyet ilanın ilk adımı olarak 1 Kasım 1922’de saltanat kaldırıldı.

Cumhuriyet’in kuruluş günü, 1925 yılında çıkarılan bir yasa ile ulusal bayram olarak kutlanmaya başlandı.

Türkiye'de ve Kuzey Kıbrıs'ta kutlanan “Cumhuriyet Bayramı”, çetin Kurtuluş Savaşı mücadelesinden sonra elde edilen özgürlüğü simgelediği için Türkiye için çok önemli.

İşte 100 yıl böyle geçti

Cumhuriyet’in kuruluşunun 100’üncü yılını kutlarken, geriye dönüp geçtiğimiz asra yıl yıl bakıp, bu süreçte Türkiye’nin demokrasi adamlarını yıl yıl hatırlayalım…

Türkiye’nin yönetim şekli değişti ve devrimler gerçekleşti

17 Şubat 1923 İzmir İktisat Kongresi toplandı.

24 Temmuz 1923 Lozan Barış Antlaşması, TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girdi.

23 Ağustos 1923 İşgal kuvvetleri İstanbul’u boşaltmaya başladı.

6 Ekim 1923 İstanbul kurtuldu. 7 Ekim 1923 İstanbul’da uygulanan sıkıyönetim ve basına sansür kalktı.

28 Ekim 1923 akşamı Çankaya Köşkü'nde kurmaylarıyla bir araya geldiği yemekte Gazi Mustafa Kemal Atatürk, "Yarın Cumhuriyet'i ilan edeceğiz." dedi. O gece İsmet İnönü ile 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren kanun tasarısını hazırladı.

İsmet İnönü başkanlığında 29 Ekim'de saat 18.00'de toplanan Meclis, Anayasa Komisyonu tarafından sunulan ve anayasa değişikliğini de içeren tasarıyı saat 20.30'da oturuma katılan 158 üyenin tamamının oyuyla kabul etti.

Ayrıca Gazi Mustafa Kemal Atatürk, saat 20.45'te oy birliğiyle Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk Cumhurbaşkanı seçildi.

"Yaşasın Cumhuriyet" sesleri ve alkışlarla karşılanan Cumhuriyet'in ilanı için 101 pare top atışı yapıldı.

29 Ekim 1923'te Meclis'te uzun süren toplantılar sonrasında saat 20.30'da Cumhuriyet ilan edildi.

Atatürk, İsmet İnönü’ye başbakanlık görevi verildi. İsmet İnönü (30 Ekim 1923-22 Kasım 1924) başbakan oldu.

30 Ekim 1923 Cumhuriyet'in ilk hükümeti kuruldu.

3 Kasım 1923 Matbuat Kanunu’nda değişiklik yapılarak Cumhurbaşkanı hakkında olumsuz yazı yazana 3 aydan 3 yıla kadar hapis cezası maddesi kondu.

8 Aralık 1923 İstiklal Mahkemeleri kuruldu.

3 Mart 1924 Halifelik kaldırıldı. Bu, Türkiye'nin laikleşmesinin önünde önemli bir adımıydı. Aynı gün Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.

20 Nisan 1924 günü 6 bölüm 105 maddeden oluşan yeni Anayasa TBMM’de kabul edildi. 77. Maddesi’nde “Matbuat kanun dairesinde serbesttir ve neşir edilmeden evvel teftiş ve muayeneye tabi değildir.” deniyordu.

3 Mart 1924 Tevhid-i Tedrisat Kanunu çıkarıldı.

İsmet İnönü Muhalefet partisi olarak kurulan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın Çankaya'ya olan aşırı muhalefetini hükümet üzerinden yürütmesi üzerine Cumhurbaşkanı Atatürk ile anlaşarak 8 Kasım 1924'te başbakanlıktan istifa etti.

Bugün Kurtuluş Savaşı Müzesi olan 1. TBMM Binası, 1924'e kadar Türkiye Büyük Millet Meclisi binası olarak kullanıldı.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, 17 Kasım 1924’te Meclis içinde bir muhalefet partisi olarak doğdu. Ali Fuat Paşa'ya göre amaç, iktidara gelmek değil Cumhuriyet Halk Fırkasına muhalefet etmekti.

21 Kasım 1924 yeni hükümeti Fethi Bey kurdu.

Fethi Okyar başbakan oldu (22 Kasım 1924-3 Mart 1925) - Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)

13 Şubat 1925 Şeyh Said İsyanı yaşandı, isyana müdahalede geç kalan Fethi Bey istifa edince Atatürk tarafından İsmet İnönü, yeniden hükümeti kurmakla görevlendirildi.

İsmet İnönü tekrar başbakan oldu (3 Mart 1925-1 Kasım 1937). - CHP

4 Mart 1925 Takrir-i Sükun Kanunu'nu yürürlüğe sokularak İstiklal Mahkemeleri tekrar kuruldu. Bu kanuna dayanarak tüm muhalefet partilerini ve muhalif gazeteler kapatıldı.

19 Mayıs 1925'te Cumhuriyet'in ilan edildiği günün ulusal bayram olması gerektiğine karar verildi ve 25 Nisan 1925'te Resmi Gazete’de yayınlandı.

Hükümet Haziran 1925’te Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kapatma kararını aldı.

25 Kasım 1925 Şapka ve Kıyafet Kanunu çıkarıldı. Fes giyilmesi yasaklandı.

30 Kasım 1925 tekke ve zaviyeler kapatıldı.

1926 yılı başında miladi takvim ve Batı’da uygulanan saat esası kabul edildi.

17 Şubat 1926’da İsviçre Medeni Kanunu ile İtalyan Ceza Kanunu esas alınarak büyük bir hukuk reformu yapıldı.

Tek parti döneminde yaşanan 1927, seçimi, I. Meşrutiyet döneminde çıkartılan İntihab-i Mebusan Kanun-i Muvakkati temel alınarak yapıldı.

1 Kasım 1928 Harf Devrimi yapıldı. Arap alfabesi yerini Latin alfabesi aldı ve Türkiye'de resmi yazı dili haline geldi. Eski rejimin “efendi”, “paşa” gibi tabirleri kaldırıldı.

1929 yılında başlayan ve tüm dünyayı etkisi altına alan ekonomik buhran Türkiye’de de etkisini gösterdi.

CHP’nin ileri gelenlerinden Fethi Bey, 9 Ağustos 1930’da Atatürk’e bir parti kurmak için bir mektup yazdı. Atatürk de Fethi Bey’in mektubuna 11 Ağustos’ta verdiği cevapta, “Görüyorum ki laik Cumhuriyet esasında beraberiz. Zaten benim siyasi hayatta bir taraflı olarak daima aradığım ve arayacağım temel budur.” dedi. Bir gün sonra, 12 Ağustos 1930’da İstanbul’da Fethi Bey’in başkanlığında Serbest Cumhuriyet Fırkası kuruldu. Bu ortamda 1930 yılında Cumhuriyet Halk Fırkası ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın katılımı ile belediye seçimleri yapıldı.

Serbest Cumhuriyet Fırkası belediye seçimlerinde yolsuzluk yapıldığına dair, TBMM Başkanlığına bir gensoru önergesi verildi. Tartışmalardan rahatsız olan Fethi Bey, 17 Kasım 1930’da partinin kapanmasına karar verdiğini açıkladı.

25 Temmuz 1931 Matbuat Kanunu yapıldı. 34. ve 50. madde gazete kapatmaya, 51. madde yabancı basının Bakanlar Kurulu kararı ile kapatılmasına karar verildi. 18. madde “Hükümetlere muhalefet eder gazete ve dergiler en büyük mülkiye amirinin emriyle derhal kapatılır.” dendi.

Seçimler yapıldı ve Dünya Savaşı hüküm sürdü

21 Haziran 1934 Soyadı Kanunu kabul edildi, 2 Temmuz 1934 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlandı ve 2 Ocak 1935′te yürürlüğe girdi.

5 Aralık 1934'te Kadınlara Seçme ve Seçilme Hakkı getirildi. .

17 Mayıs 1935 tarihinde Köy Enstitüleri'nin açılışı, Türk eğitim sistemi reformu ve gezici eğitimin teşviki amacıyla önemli bir adım oldu.

20 Temmuz 1936 Cumhuriyetin kurucu antlaşmalarından biri de Türkiye'ye Çanakkale ve İstanbul boğazları üzerinde kontrol ve savaş gemilerini düzenleme hakkı veren "Montrö Boğazlar Sözleşmesi" imzalandı.

25 Ekim 1937 İsmet İnönü, hükümet içindeki düşünce ayrılıkları nedeniyle başbakanlık ve CHP'nin genel başkan yardımcılığı görevlerinden çekilmek zorunda kaldı ve yerine Celal Bayar atandı.

Celal Bayar, başbakan oldu (1 Kasım 1937-25 Ocak 1939). - CHP

27 Nisan 1938 Cumhuriyet ve Tan gazeteleri Almanya karşıtı bulundu.

1938 Matbuat Kanunu’nda köklü bir değişiklik yaşandı. Yeni dergi ve gazete çıkarmak için bankadan teminat mektubu almak şartı getirildi. 28 Haziran 1938 Basın Birliği Kanunu çıkartıldı.

1938 PTT radyo yayınına ekonomik nedenlerle son verdi.

Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci Cumhurbaşkanı İsmet İnönü oldu (22 Mayıs 1950’ye kadar).

10 Kasım 1938 Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk yaşamını yitirdi.

26 Aralık 1938 İsmet İnönü, Halkçı Parti’ye (HP) değişmez genel başkan oldu. Kurultayda “Milli Şef” adını aldı.

Tek parti döneminde yaşanan 1939 seçimi, I. Meşrutiyet döneminde çıkartılan İntihab-i Mebusan Kanun-i Muvakkati temel alınarak yapıldı.

Refik Saydam, başbakan oldu (25 Ocak 1939 - 9 Temmuz 1942) - CHP

13 Nisan 1939 Başbakan Refik Saydam, gazetelerin makale ve haberlerle ilgili dış haberlerle ilgili uyarıcı bir komisyon kurulacağını ifade etti.

1 Eylül 1939 İkinci Dünya Savaşı başladı. (2 Eylül 1945'e kadar) Bu dönemde Ankara Radyosu, kurduğu çok etkili dinleme servisleri ve haber ekipleriyle son derece başarılı bir dış yayınlar haberciliği yaptı.

Milli Koruma Kanunu çıkartıldı.

PTT radyo yayınına son verdi. Radyo yönetimi o günkü adı ile Matbuat Umum Müdürlüğü olan Basın Yayın Genel Müdürlüğü'ne verildi (1964'e kadar).

Mecliste 17 Nisan 1940’da kabul edilen Köy Enstitüsü Kanunu, CHP içinde sesiz bir muhalefetle karşılandı ve önemli sayıda milletvekili oylamaya katılmadı.

24 Nisan 1940, 3812 sayılı kanunla 1881 sayılı Basın Kanunu’nun bazı maddeleri bu kapsamda değiştirildi. 30. madde şöyle oldu: “Milli hisleri inciten veya bu maksatla milli tarihi yanlış gösteren yazıları neşredenler elli liradan 5 yüz liraya kadar ceza alabilir.” Basın Birliği kanununda da değişiklik yapıldı.

20 Mayıs 1940, 7 yıl süren sıkıyönetim süresince getirilen sınırlamalardan Ulus gazetesi dışında tüm yayınlar etkilendi. Örfi idare Kanunu'nun 3. maddesince matbaaları kapatmak ve sansür getirmek hakkı tanıdı.

“Milli Şef” döneminin büyük bir bölümü 1939-1945 arasında gerçekleşen İkinci Dünya Savaşı içinde geçti.

18 Haziran 1941 Türk-Alman Dostluk ve Saldırmazlık Antlaşması imzalandı.

Ahmet Fikri Tüzer başbakan oldu (8 Temmuz 1942-9 Temmuz 1942). - CHP / Vekaleten 1 günlük başbakanlık yaptı.

Şükrü Saraçoğlu, başbakan oldu (9 Temmuz 1942-7 Ağustos 1946). - CHP

11 Kasım 1942 Varlık Vergisi.

Tek partili dönem kapandı

1944 Toprak Mahsulleri ve Yol Vergisi.

Milli Şef döneminin büyük bir bölümü 1939-1945 arasında gerçekleşen İkinci Dünya Savaşı içinde geçti.

7 Ocak 1946’da Demokrat Parti’nin (DP) kurulmasıyla yeni bir sürece girildi.

1 Haziran 1946, 1931 tarihli Matbuat Kanunu’ndan 50. maddesinde yer alan Bakanlar Kurulu’nun gazete ve dergileri geçici olarak kapatma yetkisi kaldırıldı.

12 Haziran 1946, 4935 sayılı kanunla gazetelerin ancak mahkemelerin kapatabileceği esası kabul edildi.

1946 Basın Birliği kapatıldı.

10 Haziran 1946 Gazeteciler Cemiyeti kuruldu.

Türkiye 1946 yılındaki demokratik seçimlerle çok partili hayata geçiş yaptı.

Recep Peker, başbakan oldu (7 Ağustos 1946-9 Eylül 1947). - CHP

Türkiye, 1944'te kurulan IMF'ye 1947 yılında üye oldu.

Hasan Saka, başbakan oldu (10 Eylül 1947-16 Ocak 1949). - CHP

Şemsettin Günaltay, başbakan oldu (16 Ocak 1949-22 Mayıs 1950). - CHP

14 Mayıs 1950 milletvekili genel seçimleri yapıldı. Adnan Menderes, başbakan oldu (22 Mayıs 1950-27 Mayıs 1960). - DP)

Türk ulusu verdiği oylar ile iktidarı değiştirdi. 1950 döneminde DP’nin üstün bir çoğunluk elde etmesiyle Türkiye’de demokratik sistem tam bir işlerlik kazandı.

22 Mayıs 1950 Celal Bayar, Cumhurbaşkanı oldu (27 Mayıs 1960’a kadar).

Yüksek Seçim Kurulu, 21 Şubat 1950 tarihinde yürürlüğe giren 16 Şubat 1950 tarihli ve 5545 sayılı Milletvekilleri Seçimi Kanunu ile oluşturuldu.

14 Mayıs 1950’de yapılan seçimler sonucunda demokratik yöntemlerle Türkiye’de iktidar değişimi gerçekleşti.

Türkiye'nin ilk askeri darbesi demokrasiye ara verdirdi

2 Mayıs 1954 milletvekili genel seçimi yapıldı, en yüksek oyu DP aldı.

27 Ekim 1957 milletvekili genel seçimini yapıldı. DP yönetimi, 27 Ekim 1957 genel seçimlerinde ilk defa olarak muhalefetin toplam oyunu aşamadı.

TSK, 1960 yönetime el koydu. 27 Mayıs 1960 Darbesi. Türkiye'nin ilk askeri darbesi. Ordu, hükümeti devirdi ve Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes'in idamına karar verdi. Bayar’ın cezası yaş haddinden iptal oldu ise de Menderes idam edildi.

27 Mayıs 1960 Cemal Gürsel, Cumhurbaşkanı oldu (28 Mart 1966’ya kadar).

9 Temmuz 1961 Anayasa Değişikliği halk oylaması yapıldı. Anayasa Mahkemesi ilk kez 1961 Anayasası ile kuruldu.

15 Ekim 1961 milletvekili genel ceçimi oldu, en fazla oyu CHP aldı.

15 Ekim 1961’de 17 aylık bir geçiş döneminden sonra Türkiye’de yeniden çok partili demokratik yönetime dönüldü.

Seçimlerde en çok oyu 173 milletvekili çıkaran CHP ile 158 milletvekili çıkaran Adalet Partisi kazandı. Bu sonuçlar doğrultusunda CHP-AP koalisyon hükümeti kuruldu. Ancak eski iki parti arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle hükümet bozuldu. Daha sonra CHP Meclis’te diğer iki küçük parti olan Yeni Türkiye Partisi ve Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi ve Bağımsızlar ile birlikte yeni bir koalisyon hükümeti kurdu. Ancak görüş ayrılıkları hükümetin dağılmasına yol açtı. Daha sonra İnönü’nün başkanlığında bir azınlık hükümeti kuruldu. Bu hükümet 1 yıldan fazla olarak ülkeyi yönetti ancak bütçenin Meclis’te kabul edilmemesi üzerine 13 Şubat 1965’te istifa etti.

Emin Fahrettin Özdilek, başbakan oldu (30 Ekim 1961-20 Kasım 1961). -Vekaleten görev aldı.

IMF ile Türkiye arasındaki ilk Stand-By Anlaşması da 1 Ocak 1961'de yapıldı.

İsmet İnönü, başbakan oldu (20 Kasım 1961-20 Şubat 1965). - CHP

TSK hükümeti istifaya zorladı

Suat Hayri Ürgüplü, başbakan oldu (20 Şubat 1965-27 Ekim 1965). Tarafsız/Cumhuriyet Senatosu

10 Ekim 1965 Milletvekili genel seçimi yapıldı. En fazla oyu AP aldı.

Süleyman Demirel, başbakan oldu (27 Ekim 1965-26 Mart 1971).

28 Mart 1966 Cevdet Sunay Cumhurbaşkanı oldu (28 Mart 1973’e kadar).

20 Mayıs 1969 darbe teşebbüsü yapıldı.

12 Ekim 1969 Milletvekili genel seçimi yapıldı, en fazla oyu AP kazandı.

1969'da Türkiye Barolar Birliği kuruldu.

12 Mart 1971 tarihinde Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay'a bir muhtıra vererek Süleyman Demirel'in başbakan olduğu hükümetin istifaya zorlandığı askeri müdahalede bulundu. Bu olay, askeri müdahalenin başka bir örneği olarak tarihe geçti.

Nihat Erim, başbakan oldu (26 Mart 1971-17 Nisan 1972). - Tarafsız/Cumhuriyet Senatosu

Ferit Melen, başbakan oldu (17 Nisan 1972-15 Nisan 1973). - Cumhuriyetçi Güven Partisi

22 Mayıs 1972’den Nisan 1973’e kadar görevde kalan Melen hükümeti döneminde Fahri Korutürk Cumhurbaşkanı seçildi ve 12 Mart rejimi sona erdi.

Radyo, televizyon ve üniversite özerkliğine bazı kısıtlamalar getirildi. Siyasi şiddet olaylarına karışanları yargılamak üzere Devlet Güvenlik Mahkemeleri (DGM) kuruldu. Bazı siyasi partiler kapatıldı.

Darbe ve Anayasa değişikliği

CHP'nin 1972'de yapılan 5. Olağanüstü Kurultayı'nda Parti Meclisi, İnönü'ye rağmen Ecevit'in yanında yer aldı. Bunun üzerine İsmet İnönü, CHP Genel Başkanlığı’ndan istifa etti. Ecevit, 14 Mayıs 1972'de toplanan "Genel Başkanlık Seçimi Özel Kurultayı"nda CHP'nin yeni Genel Başkanı oldu.

1973 yılı seçimleri sonucunda CHP 185 milletvekili kazanarak lider parti konumuna geldi. Ecevit 25 Ocak 1974’de Milli Selamet Partisi ile koalisyon hükümeti kurarak görevine başladı.

6 Nisan 1973 Fahri Korutürk Cumhurbaşkanı oldu (6 Nisan 1980).

Naim Talu, başbakan oldu (15 Nisan 1973-25 Ocak 1974). - Tarafsız/Cumhuriyet Senatosu

14 Ekim 1973 Milletvekili genel seçimi yapıldı, en fazla oyu CHP kazandı.

Bülent Ecevit, başbakan oldu (25 Ocak 1974-17 Kasım 1974). - CHP

Sadi Irmak, başbakan oldu (17 Kasım 1974-31 Mart 1975). Tarafsız/Cumhuriyet Senatosu

Bülent Ecevit'in başbakanlığını yaptığı hükümet, 20 Temmuz 1974'te "Ayşe tatile çıksın" parolasıyla Kıbrıs Barış Harekatı'nı gerçekleştirerek Ada'ya barış getirdi.

Süleyman Demirel, başbakan oldu (31 Mart 1975-21 Haziran 1977). - AP

12 Nisan 1975 tarihinde Demirel başkanlığında AP, MSP, CGP, MHP ve Bağımsızlardan oluşan Birinci Milliyetçi Cephe Hükümeti kuruldu.

5 Haziran 1977 seçimlerine kadar süren MC Hükümeti süresince bir yandan Kıbrıs'la ilgili dış politika problemleri ile uğraşılırken, diğer yandan terör ve anarşi önlenmeye çalışıldı.

Türkeş, 31 Mart 1975-13 Haziran 1977 yılları arasında Süleyman Demirel başkanlığında kurulan koalisyon hükümetlerinde MHP Genel Başkanı olarak, Başbakan Yardımcılığı ve Devlet Bakanlığı yaptı.

5 Haziran 1977 Milletvekili genel seçimleri yapıldı, en fazla CHP oy aldı.

Bülent Ecevit başbakan oldu (21 Haziran 1977-21 Temmuz 1977). - CHP

Süleyman Demirel başbakan oldu (21 Temmuz 1977-5 Ocak 1978). - Adalet Partisi

Türkeş, 1 Ağustos-31 Aralık 1977 tarihlerinde, Süleyman Demirel başkanlığında kurulan koalisyon hükümetlerinde MHP Genel Başkanı olarak, Başbakan Yardımcılığı ve Devlet Bakanlığı yaptı.

Bülent Ecevit, başbakan oldu (5 Ocak 1978-12 Kasım 1979). - CHP

27 Aralık 1979’da 27 Aralık Muhtırası oldu. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Bülend Ulusu, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'un imzasını taşıyan mektup, dönemin Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'e verildi.

12 Eylül Darbesi'nden yaklaşık bir yıl önce verilen bu muhtırada TSK’nın, Türkiye'nin yaşadığı önemli sıkıntılar karşısında siyasi partilerin bir araya gelmelerini ve gereken tedbirleri almalarını ısrarla istediği vurgulandı. Bu muhtıranın ardından istenen ortam sağlanamayınca darbe gerçekleştirildi ve TSK yönetime el koydu.

Süleyman Demirel, başbakan oldu (12 Kasım 1979-12 Eylül 1980). - Adalet Partisi

12 Eylül 1980 Darbesi yapıldı. Ordu, hükümeti devirdi, anayasa yazdı ve siyasi partilerin siyasi faaliyetlerini yasakladı.

Turhan Feyzioğlu, başbakan oldu (12 Eylül 1980-20 Eylül 1980). - Cumhuriyetçi Güven Partisi

Türkiye'de değişim rüzgarları esti

Bülend Ulusu, başbakan oldu (20 Eylül 1980-13 Aralık 1983). - Askeri Yönetim

Turgut Özal, ekonomiden sorumlu başbakan yardımcılığına getirildi. 14 Temmuz 1982 tarihinde de görevinden istifa etti.

Kurucu Meclis tarafından kabul edilen yeni anayasa 7 Kasım 1982’de yapılan halkoylamasmda yüzde 90’ın üzerinde oy ile kabul edildi.

9 Kasım 1982 aynı halk oylaması ile Kenan Evren, Cumhurbaşkanı oldu (9 Kasım 1989’a kadar).

Turgut Özal, başbakan oldu (13 Aralık 1983-31 Ekim 1989). - ANAP

24 Nisan 1983’de Siyasi Partiler Kanunu’nun yürürlüğe girmesiyle bildikte partiler yeniden kurulmaya başladı.

Turgut Özal, 20 Mayıs 1983 tarihinde Anavatan Partisi'ni (ANAP) kurdu.

6 Kasım 1983 Milletvekili genel seçimleri yapıldı, en fazla oyu ANAP aldı ve tek başına iktidara geldi.

Genel seçimlerin yapılmasından 3 yıl sonra MGK yönetimi sona erdi. Turgut Özal’ın kurduğu hükümet 13 Aralık 1983’te göreve başlayarak, 1991’e kadar Türkiye’yi yönetti.

1983 yılında kurulan Refah Partisi (RP) ile fiili siyasete geri dönen Recep Tayyip Erdoğan, 1984 yılında RP Beyoğlu İlçe Başkanı, 1985 yılında ise RP İstanbul İl Başkanı ve RP MKYK üyesi oldu.

6 Eylül 1987 Anayasa Değişikliği halk oylaması yapıldı. 6 Eylül 1987 tarihinde yapılan halkoylaması ile bazı eski siyasetçilere 12 Eylül döneminde konulmuş olan siyaset yasağı kaldırıldı.

Demirel de 24 Eylül 1987'de DYP Genel Başkanlığına seçildi.

29 Kasım 1987 Milletvekili genel seçimleri yapıldı, en çok oyu ANAP kazandı.

25 Eylül 1988 Anayasa Değişikliği halk oylaması yapıldı. 1988 Türkiye anayasa değişikliği referandumu, Türkiye'de yapılan dördüncü, ve “hayır” çıkan ilk halk oylaması. 1982 Anayasası'nın 127. maddesindeki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması konusunda 25 Eylül 1988'de yapıldı. Seçmenlerin yüzde 65'i “hayır”, yüzde 35'i “evet” oyu kullandı.

Turgut Özal, Cumhurbaşkanı oldu (17 Nisan 1993’e kadar).

Ali Bozer, başbakan oldu (31 Ekim 1989-9 Kasım 1989). - ANAP

Yıldırım Akbulut, başbakan oldu (9 Kasım 1989-23 Haziran 1991). - ANAP

Erdal İnönü liderliğindeki SHP, ANAP’ın iktidarda bulunduğu 1989 yerel seçimlerinde oyların yüzde 28,7'sini alarak birinci parti konumuna yükseldi. SHP, başta İstanbul, Ankara ve İzmir olmak üzere 67 il merkezindeki belediye başkanlıklarının 39'unu kazandı.

20 Ekim 1991 milletvekili genel seçimleri yapıldı, en fazla oyu DYP aldı.

Mesut Yılmaz, başbakan oldu (23 Haziran 1991-20 Kasım 1991). - ANAP

20 Ekim 1991'deki erken genel seçimlerde oyların yüzde 20'sini alan Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin (SHP), üçüncü parti oldu.

Demirel, Doğru Yol Partisi (DYP) ile SHP oluşturduğu 49. Hükümet'te başbakan olarak görev aldı. (20 Kasım 1991-16 Mayıs 1993).

Türkiye Avrupa ile yakınlaştı

16 Mayıs 1993 Süleyman Demirel, Cumhurbaşkanı oldu (16 Mayıs 2000’e kadar).

Erdal İnönü, başbakan oldu (16 Mayıs 1993-25 Haziran 1993). - SHP

17 Nisan 1993’te Cumhurbaşkanı Özal’ın hayatını yitirmesinden sonra Başbakan Demirel TBMM tarafından Cumhurbaşkanı seçildi.

16 Mayıs 1993'te Demirel, Türkiye Cumhuriyeti'nin 9. Cumhurbaşkanı seçildi.

Tansu Çiller, başbakan oldu (25 Haziran 1993-28 Haziran 1996). - ANAP

27 Mart 1994 Recep Tayyip Erdoğan, yerel seçimlerinde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı seçildi.

24 Aralık 1995 Milletvekili genel seçimleri yapıldı, en fazla oyu RP aldı.

Çiller’in kurduğu azınlık hükümetinin TBMM’den güvenoyu alamaması üzerine 24 Aralık 1995’te yapılacak erken genel seçimlere kadar bir seçim hükümeti kuruldu.

1 Ocak 1996 Gümrük Birliği anlaşması yürürlüğe girdi. AB'ye girmeden Gümrük Birliği Anlaşması'nı imzalayan tek ülke Türkiye oldu.

Necmettin Erbakan, başbakan oldu (28 Haziran 1996-30 Haziran 1997).

TSK, 1997 yılında ise hükümeti istifaya zorladı.

Mesut Yılmaz, başbakan oldu (30 Haziran 1997-11 Ocak 1999). - ANAP

Erdoğan, 12 Aralık 1997’de Siirt’te halka hitaben yaptığı konuşma sırasında, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretmenlere tavsiye edilen bir kitaptaki şiiri okuduğu için hapis cezasına mahkûm edildi ve İBB Başkanlığı görevine son verildi.

18 Haziran 1999, 21. Dönem milletvekili genel seçimleri yapıldı ve en yüksek oyu DSP aldı.

Bülent Ecevit, başbakan oldu (11 Ocak 1999-18 Kasım 2002). - DSP

1999 yılında yapılan genel seçimler Meclis’in yapısında önemli bir değişikliğe yol açtı. Bu kez Ecevit’in Başkanlığında Demokratik Sol Parti (DSP)-MHP ve ANAP’tan oluşan üçlü bir koalisyon hükümeti kuruldu.

Ecevit'in, 11 Ocak 1999-28 Mayıs 1999 tarihleri arasında başbakanlık yaptığı 56. hükümet döneminde terör örgütü PKK elebaşı Abdullah Öcalan, Kenya'da yakalanarak Türkiye'ye getirildi.

Bülent Ecevit, 1999 seçimleri sonrasında DSP'nin MHP ve ANAP ile koalisyonu sonucu kurulan 57. hükümetin başbakanlığını yürüttü. Partisi 2002'deki erken seçimlerde barajı aşamayan Bülent Ecevit, 2004 yılında yapılan DSP 6. Olağan Kurultayı ile aktif siyaseti bıraktı.

16 Mayıs 2000 Ahmet Necdet Sezer, Cumhurbaşkanı seçildi (28 Ağustos 2007’e kadar).

3 Kasım 2002 Killetvekili genel seçimlerinde AK Parti tek başına iktidara geldi.

Abdullah Gül, başbakan oldu (18 Kasım 2002-14 Mart 2003). – AK Parti

Anayasa’da değişiklik yapıldı.

Türkiye'de AK Parti hükümeti reformları başladı

Recep Tayyip Erdoğan, başbakan oldu (14 Mart 2003-28 Ağustos 2014). – AK Parti.

15 Mart 2003 tarihinde Başbakanlık görevini üstlenen Recep Tayyip Erdoğan, aydınlık ve sürekli kalkınan bir Türkiye idealiyle, hayati öneme sahip birçok reform paketini kısa süre içinde uygulamaya koydu.

Türkiye Cumhuriyeti'nde ölüm cezası, 1984'ten bu yana uygulanmadı ve 2004'te kaldırıldı. Ölüm cezası önce 2001'de savaş tehdidi ve terör suçları halleri dışındaki suçlar için kaldırıldı.

1 Ocak 2005 TL’den 1 sıfır atıldı.

22 Temmuz 2007 genel seçimleri 23. Dönem milletvekili genel seçimleri yapıldı. En yüksek oyu AK Parti aldı.

28 Ağustos 2007 Abdullah Gül Cumhurbaşkanı oldu (28 Ağustos 2014’e kadar).

21 Ekim 2007 Anayasa Değişikliği halk oylaması yapıldı.

Erdoğan, 22 Temmuz 2007 genel seçimlerinde yüzde 46,6 oy alarak büyük bir zafer kazanan AK Parti’nin Genel Başkanı olarak Türkiye Cumhuriyeti’nin 60. Hükümeti’ni kurdu ve tekrar güvenoyu aldı.

7 Haziran 2009 Mahalli İdareler Ara ve Yenileme Seçimler yapıldı.

6 Haziran 2010 Ara seçimleri yapıldı.

12 Eylül 2010 Anayasa Değişikliği halk oylaması yapıldı.

3 Haziran 2012 Ara seçimleri yapıldı.

12 Haziran 2011 24. dönem milletvekili genel seçimleri yapıldı.

Başkanlık sistemi kabul edildi

Gezi Parkı'nda başlayan protestolar, örgütlenerek büyük bir toplumsal olaya dönüştü.

IMF'ye borç Mayıs 2013'te kapatıldı. Toplam 56,5 milyar borç alan Türkiye, son taksitini ödedi.

1 Haziran 2014 Ara seçimleri yapıldı.

10 Ağustos 2014 Türk siyasi tarihinde ilk kez doğrudan halkın oylarıyla ve ilk turda 12. Cumhurbaşkanı seçildi. Recep Tayyip Erdoğan Cumhurbaşkanı oldu.

Ahmet Davutoğlu, başbakan oldu (28 Ağustos 2014 - 24 Mayıs 2016). – AK Parti

2014 Türkiye Cumhurbaşkanlığı seçiminde yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları ilk defa oy kullanabildi ve ilk kez 2014 yılındaki cumhurbaşkanlığı seçiminde bu haklarını kullandı.

7 Haziran 2015 Kasım 25. dönem milletvekili genel seçimleri yapıldı.

1 Kasım 2015 Kasım 26. dönem milletvekili genel seçimleri yapıldı.

5 Haziran 2016 Ara seçimleri yapıldı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin son başbakanı Binali Yıldırım, oldu (24 Mayıs 2016-9 Temmuz 2018). – AK Parti.

Darbe girişimi bu kez halk tarafından önlendi

15 Temmuz 2016’da FETÖ’nün hain darbe girişime halk karşı çıktı. Darbe girişimi önlendi ve 258 kişi şehit oldu.

16 Nisan 2017 Anayasa değişikliği halk oylaması yapıldı. Anayasa değişikliği ile Cumhurbaşkanının partili olabilmesinin önünün açılmasının ardından Erdoğan, 21 Mayıs 2017 tarihinde kurucusu olduğu AK Parti’nin Genel Başkanlığı'na yeniden seçildi.

Erdoğan, Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk Cumhurbaşkanı olarak 9 Temmuz 2018 tarihinde yemin ederek görevine başladı.

4 Haziran 2017 Ara seçimleri yapıldı.

24 Haziran 2018 genel seçimleri Cumhurbaşkanı ve 27. Dönem milletvekili seçimi yapıldı. Seçimlerde Erdoğan yüzde 52,59 oy oranıyla yeniden Cumhurbaşkanı seçildi.

2023 Türkiye Cumhurbaşkanlığı ve milletvekilliği seçimi yapıldı. Türkiye Cumhurbaşkanını belirlemek için birinci turu 14 Mayıs 2023, Cumhurbaşkanı ve 28. Dönem milletvekili seçimleri ikinci turu 28 Mayıs 2023 tarihinde yapıldı. Birinci turda Recep Tayyip Erdoğan yüzde 49,52 ikinci turda ise yüzde 52,18 oy aldı ve yeniden Cumhurbaşkanı seçildi.

3 Haziran 2023 tarihinde TBMM'de yemin etmesinin ardından, Erdoğan, görevine başladı.

Millitvekili seçimlerini Cumhur İttifakı kazandı.