Hiperenflasyon nedir

Hiperenflasyon, genel olarak bir ülkedeki enflasyon oranının yüzde 100 veya daha fazla artması durumunu tanımlamak için kullanılan bir ekonomik kavramdır.

Ancak farklı ekonomistlere göre, enflasyon oranının ayda yüzde 50 veya yüzde 200'ü geçtiği durumlar da hiperenflasyon olarak tanımlanabilmektedir.

Paranın değerini yitirdiği en şiddetli enflasyon biçimi olan hiperenflasyon, daha çok gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde görülmektedir. Nadir de olsa Almanya gibi gelişmiş ülkelerde de görülmüştür.

Bir ekonomide hiperenflasyon görüldüğünde ekonominin kontrolü kaybedilebilir. Bu nedenle çok ciddi etkilere yol açabilmektedir.

Tarihteki ekonomik gelişmelere bakıldığında, hiperenflasyon yaşadığı bilinen ülkeler arasında Zimbabwe, Yunanistan, Yugoslavya, Macaristan, Çin, Rusya ve Arjantin bulunmaktadır.

HİPERENFLASYON NEDENLERİ

Hiperenflasyonun temelinde üç nedeni vardır. Birincisi; yüksek para arzı, ikincisi talep enflasyonu ve üçüncüsü de ekonomiye ve genel olarak ülkeye olan güvenin düşmesidir.

Yüksek para arzı: Bir ülkede ekonomik büyüme görülmüyorsa ancak para arzı sürekli artıyorsa o ülkede hiperanflasyon oluşabilmektedir.

Para arzı, bir ülke hükümetinin para basması, likidite enjekte etmesiyle artmaktadır. Bu yapıldığında mevcut bütçe açıklarının kapatılması esas alınmaktadır.

Ancak çok fazla paranın dolaşımda olması, para biriminin değerinin düşmesine yol açmakta ve ülkedeki mal ve hizmetlerin fiyatını artırmaktadır. Çünkü şirketler ve işletmeler iflas etmemek için fiyatları yükseltmektedir. Vatandaşlar da yükselen fiyatlar karşısında ödeme yapmaya devam etmekte ve bunun sonucunda enflasyon oluşmaktadır.

Talep enflasyonu: Yükselen talebin arzı geri bırakmasıyla meydana gelmektedir. Bu duruma yol açan faktörler, tüketici harcamalarının artması, ihracattaki ani yükseliş ve devlet harcamalarının artması olarak sıralanabilmektedir.

Güven kaybı: İyi yönetilemeyen, savaş, ekonomik çalkantı ve buna benzer ciddi problemlerin görüldüğü ülkelerin para birimine ve ekonomisine olan güven azalmaktadır.

Böyle bir durumda, ülkeye yapılan yabancı yatırımlar düşmekte ve bu durumda hükümetler sermayeyi korumak için paranın ülke dışına çıkmasını yasaklayabilmektedir.

HİPERENFLASYON ÇÖZÜMLERİ

Düşünülenin aksine kısa vadede yüzde 400'lük enflasyonu düşürmek %40'lık enflasyonu düşürmekten daha kolaydır. Çünkü böyle durumlarda daha önce siyasi maliyet yüzünden alınamamış tedbirler daha kolay alınabilmektedir.

Üstelik yüzde 400'lük bir enflasyonu yüzde 200'e indirmenin siyasi kazancı, yüzde 40'lık enflasyonu yüzde 20'ye indirmekten daha fazla olabilir. Ayrıca çoğu zaman hiperenflasyona neden olan aşırı parasal genişlemeyi kontrol altına almak bile enflasyonu daha makul düzeylere indirmek için yeterli olabilmektedir.

Uzun vadeli çözümler için bütçe disiplinini sağlayacak reformların yapılması gerekmektedir. Bunun için kararlı bir finansal istikrar programı uygulanmalıdır. Bu program dahilinde kurumsal açıdan yapılanma, vergilendirilmeyen tabanı vergilendirmeye çalışma, vergi idaresinin iyileştirilmesi ve harcama önceliklerinin kesin olarak belirlendiği bir mali reform ön şarttır.