TRT 1 ekranlarında yayımlanan Uyanış: Büyük Selçuklu dizisinin son bölümünde Ömer Hayyam’ın hayatı ele alındı. Dizinin ardından Ömer Hayyam'ın hayatı, nasıl öldüğü ve Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) ile ilgili araştırmalar hız kazandı.
İzleyiciler Ömer Hayyam kimdir, nasıl öldü? Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) nedir? sorularının yanıtlarını arıyor.
Peki, Ömer Hayyam kimdir, nasıl öldü? Ömer Hayyam takvimi (Celali takvim) nedir?
ÖMER HAYYAM TAKVİMİ NEDİR?
Hayyam, Celali Takvimi'ni 21 Mart 1079 yılında tamamlamıştır. Güneş yılına göre düzenlenen bu takvim 5000 yılda bir gün hata verirken bugün kullandığımız "Gregoryen Takvimi" 3330 yılda bir gün hata vermektedir.
Ömer Hayyam hazırladığı bu takvimi, Büyük Selçuklu Sultanı Celali devlet Melikşah'a sunmuş ve böylece Celali Takvimi, 1079 yılından itibaren uygulanmaya başlanmıştır. 9 Ramazan 471 (Miladi 15 Mart 1079) yılına rastlayan Nevruz yılbaşı olarak Hicret yılı da başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir.
Celali Takvimi sadece tarım gibi ekonomik işlerin düzenlenmesinde kullanılmış, normal hayatta Hicrî takvim kullanılmaya devam edilmiştir. Celali Takvimi'nde 1 yıl, 365 gün 6 saat olarak kabul edilmiştir.
ÖMER HAYYAM KİMDİR, NE ZAMAN, NASIL ÖLDÜ?
18 Mayıs 1048'de İran'ın Nişabur kentinde doğan ve asıl adı Giyaseddin Ebu'l Feth Bin İbrahim El Hayyam olan Ömer Hayyam, İran ve Doğu edebiyatında rubai türünün kurucusu olarak kabul edilmektedir. Batı ülkelerinde adına birçok dernek kurulan Hayyam'ın rubaileri bütün batı dillerine çevrilmiştir.
Matematik, fizik, astronomi ve tıp alanlarında birçok icadı ve önemli eseri bulunan Hayyam, İbn-i Sina'dan sonra Doğu'nun yetiştirdiği en büyük bilgin olarak kabul edilmiştir.
Bir çadırcının oğlu olması nedeniyle acem dilinde çadırcı anlamına gelen soyadını babasının mesleğinden alan Ömer Hayyam, yaşadığı dönemde daha çok bilgin olarak ün kazanmıştır.
Kendi yaşadığı dönem dahil olmak üzere sonraki çağlarda da yazılan tüm kaynaklarda, Ömer Hayyam'ın çağının bütün bilgilerini edinerek o alanlarda derin tartışmalara girdiği, fıkıh, ilahiyat, edebiyat, tarih, fizik ve astronomi okuttuğu belirtilmiştir.
Fizik, metafizik, matematik, astronomi ve şiir alanlarında değişik eserler yazan Hayyam'ın yazdığı bilimsel içerikli kitaplar arasında İbni Sina'nın Temcid (Yücelme) adlı eserinin yorum ve tercümesi, Cebir ve Geometri Üzerine, Fiziksel Bilimler Alanında Bir Özet, Varlıkla İlgili Bilgi Özeti, Oluş ve Görüşler, Bilgelikler Ölçüsü, Akıllar Bahçesi yer almıştır. En büyük eseri Cebir Risalesi'dir.
Matematik bilgisi ve yeteneği zamanın çok ötesinde olan Ömer Hayyam denklemlerle ilgili başarılı çalışmalar yapmış ve bunun yanı sıra, binom açılımını ve bu açılımdaki katsayıları da bulan ilk kişi olmuştur.
Ömer Hayyam'ın yazdığı rubailer, edebiyat tarihindeki yerini belirlemiş ve sonraki yüzyıllarda da İslam dünyasının en büyük şairlerinden biri olarak anılmasına neden olmuştur.
Bugüne kadar dilden dile dolaşarak gelen ve sayısının neredeyse iki yüz olduğu tahmin edilen rubaileri, sonraki çağlara da damgasını vurmuştur. Çeşitli bilim dallarında birçok eser kaleme alan Ömer Hayyam'ın eserlerinden 18 tanesinin adı bilinmektedir.
Kendisinden sonra gelen pek çok şairi etkileyen ve rubai alanında tek örnek olarak benimsenen Hayyam'ın eserleri Türkçe'ye; Rubaiyat-i Hayyam, Hayyam'ın Rubaileri, Ömer Hayyam ve Rubaileri, Dörtlükler adı altında tercüme edilmiştir.
Rubailerini yazarken oldukça kolay anlaşılan, akıcı ve açık bir dil kullanan Hayyam, şiirlerinde gerçekçi olmayı tercih etmiş ve yaşadıklarını, gözlemlediklerini olduğu gibi dile getirmiştir. Şiirlerinde zamanının haksızlıklarını ve saçmalıklarını ince ve alaycı bir dille yeren Hayyam, dörtlüklerinin konusunu aşk, şarap, dünya, insan hayatı ve yaşama sevinci gibi temalardan seçmiş ve insan hayatının ana dokularına felsefi bir gözle bakmıştır. Büyük şaire göre, en şaşmaz ölçü akıl ve sağduyudur. İnsanoğlu, gerçeğe ancak akıl yolu ile ulaşabilir.
"Horasan'ın yıldızı, İran'ın ve Irak'ın dahisi, feylesofların prensi Ömer" şeklinde anılan Hayyam, 4 Aralık 1131'de Nişabur'da vefat etmiştir. Yaptığı çalışmaların çoğunu kaleme almamış olan Hayyam, birçok teori ve icadın isimsiz kahramanıdır.
